Continuamos a nosa viaxe arqueolóxica pola comarca do Salnés, e neste caso imos visitar as Mámoas de Penaguda, que se atopan na parroquia de Santa Eulalia de Xil, no concello de Meaño.

Aquí documéntase unha pequena necrópole formada por 3 mámoas, das cales unha hoxe en día está case totalmente desaparecida por culpa dunha pista. As outras dúas presentan unhas dimensións duns 20 m aproximadamente de diámetro a primeira, por uns 15 m. a segunda, por case 1,80 m. de altura, e 1,20 m. respectivamente. Non presentan ortostatos(pedra de grandes dimensións) ou laxas a vista, polo que supoñemos que neste caso poderían corresponder a última fase do fenómeno tumular no cal se enterraban aos defuntos en foxas ou cistas e cubríanos con terra. 

Que é unha mámoa? 

Unha mámoa é unha tumba da cultura megalítica ou do denominado fenómeno tumular en Galicia. O máis característico desta cultura era a construción de grandes monumentos con pedras, coma as mámoas, os círculos líticos ou cromlechs, ou os henges. As máis numerosas son as que denominamos mámoas, medorras, medoñas, ou antas, máis usado en Portugal (dólmenes en castelán). Este fenómeno tumular, como o denominan algúns investigadores, abarcaría aproximadamente entre o VI e o II milenio A.C., dende o Neolítico ata Idade do Bronce. 

Estas construcións realizáronas os primeiros grandes campesiños de Galicia, que aos poucos deixaron de ser nómades para asentarse en certas zonas, temporalmente ao principio, e que a diferenza dos seus poboados feitos con materiais febles, destacan estas tumbas realizadas con grandes ortostatos (pedras).

Na maioría dos casos eran tumbas colectivas (tamén documéntanse tumbas individuais) formando pequenas necrópoles nas que as pequenas tribos de 20-30 individuos enterraban aos seus defuntos. Situábanse normalmente nas cimas das serras de superficies planas (como no alto do Barbanza) ou en chairas situadas a media altura, como neste caso, desde onde se obtén un dominio visual moi amplo do entorno. 

Distinguiremos 3 tipos ou estilos de tumbas (mámoas): de cámara sinxela, de corredor e de foxa ou cista.

Aparentemente neste caso serían de foxa. Enterrábanos no medio e despois cubríase toda a estrutura con terra sobre a que se colocaban as veces pedras de pequenas dimensións a modo de coraza (neste caso non se atopan) dando a aparencia de pequenas montañas ou túmulos, cunha forma circular ou ovalada. En ocasións un círculo lítico pechaba e rodeaba todo o túmulo, aínda que aquí tampouco se documenta. 

Hoxe en día soen presentar unha aparencia algo diferente, xa que as cámaras están derrubadas ou faltan os ortostatos, ou presentan grandes conos de espoliación no túmulo, froito quizais da procura dos famosos tesouros dos mouros.

Ata o próximo artigo!